بهینه سازی موتور جستجو نه در حرف بلکه در عمل! (یک راهنمای کامل)
ارزانترین و پایدارترین راه برای درخشش کسبوکار در اینترنت همین است
ما در بکوش راجع به ابعاد مختلف مارکتینگ بحث میکنیم و اینبار قصد داریم دربارهی بهینه سازی موتور جستجو که بخشی مهم از فعالیتهای دیجیتالمارکتینگ به شمار میرود صحبت کنیم. اما قبل از شروع بحث اجازه دهید ببینیم بزرگان حوزهی دیجیتالمارکتینگ دربارهی بهینه سازی موتور جستجو چه میگویند؟ گوگل که اصولا مبحث اصلی ما دربارهی عمکلرد موتورجستجوی این شرکت است، میگوید:
«بهینه سازی موتور جستجو کمک به موتورهای جستجو برای درک بهتر محتوای ارائه شده است. برای این منظور وقوف به نحوهی عمکلرد و مکانیسم موتور جستجو، شکل برخورد با انواع محتوا و معیارهای رتبهبندی ضروری است. اگرچه که سایتها از نظر بزرگی و کوچکی متفاوت هستند و موضوعات متفاوتی را پوشش میدهند، اما اصول بهینه سازی موتور جستجو در مورد همهی آنها یکسان است.»
در جایی دیگر وبسایت معروف SearchEngineLand این نظر را دارد:
«بهینه سازی موتور جستجو فرایندی است که شما به موجب آن ترافیک طبیعی خود را افزایش میدهید، این به دلیل ظاهر شدن محتوای شما در رتبههای برتر موتور جستجو رخ میدهد. اما قرار گرفتن در رتبههای برتر چگونه رخ میدهد؟
موتورهای جستجو از جمله گوگل سعی میکنند مفیدترین و مرتبطترین محتوا را به کاربران نمایش دهند. همهی داستان بر سر آن است که بدانید گوگل چه فاکتورهایی را برای رتبهبندی لحاظ میکند. از نظر ما این عوامل بیشتر مرتبط با سئوی داخلی سایت، از جمله محتوا، ساختار و HTML سایت و سئوی خارجی شامل قابل اعتماد بودن، لینکهای دریافتی و میزان کاربران است.»
و نهایتا دیگر سایت معروف این حوزه MOZ است که نظر خود را دربارهی بهینه سازی موتور جستجو اینگونه مطرح میکند:
«بهینه سازی موتور جستجو افزایش کمیت و کیفیت ترافیک ارگانیک سایت شماست. در واقع بخشی از بازاریابی موتورهای جستجوست که شما با انجام آن توسط خودتان، نیازی به پرداخت پول ندارید.
اطلاعات حاصل از تحقیقات تا به اینجای کار نشان میدهند که عوامل موثر بر بهینهسازی موتور جستجو شامل معیارهای مربوط به تعامل با شبکههای اجتماعی، اعتبار دامنه و صفحات سایت براساس لینکهای دریافتی، ترافیک مصرفی کاربران در نتیجهی استفاده از سایت شما، ساختاریافته بودن محتوا براساس الگوی TF-IDF، جستجو شدن نام برند شما در اینترنت و مرتبط بودن کلمات کلیدی با محتوای موجود در سایت است که از طریق تولید مقالات مرتبط و لینکسازی داخلی و خارجی انجام میشود.»
بله! بازاریابی از طریق موتور جستجو یکی از مهمترین مباحث در دیجیتالمارکتینگ محسوب میشود، عملکرد ارگانیک در این عرصه نیازمند بهینه سازی موتورهای جستجو است. زیرا در بازاریابی جاذبهای ابتکار عمل در دست کاربر بوده و اوست که به دنبال رفع نیاز خود به دنبال راهحلی برای آن میگردد. پیشتازی در نتایج موتور جستجو به شما این شانس را میدهد که انتخاب کاربر برای رفع نیازش باشید، از این جهت موتور جستجوی گوگل پلی است که مشتریان و کسبوکارها را به هم میرساند.
مولفههای مورد بررسی قرارگرفته در این مقاله
بهینه سازی موتور جستجو، که در فضای دیجیتال مارکتینگ ایران با اصطلاح سئو نیز مورد استفاده قرار میگیرد، ترجمهای از عبارت Search Engine Optimization است، این عبارت به عنوان بهینه سازی موتور جستجو برای کلمات کلیدی به کار رفته و در فعالیتهای دیجیتال مارکتینگ اهمیت بسیاری دارد.
با این حال باید قبل از شروع جدی این بحث، مقدمهای را برای شما شرح دهیم که نه تنها برای فهم دقیق مبحث بهینه سازی موتور جستجو کاربرد دارد، بلکه به درک بهترِ مبحث تبلیغات گوگل نیز کمک میکند. بعد از این مقدمه با آموزشی جامع از مهمترین مولفههای سئو و ابزارهای مختلف شامل گوگل سرچ کنسول، ابزار جیتی متریکس و پلاگین یوست سئو همراه شما خواهیم بود و در پایان مقاله، ابزار کیورد پلنر را یاد خواهیم گرفت.
مقالهی مرتبط: آموزش جامع گوگلادز صفر تا ۱۰۰ از سیر تا پیاز!
رویکرد بیزینسی در فعالیتهای تکنیکالِ دیجیتالمارکتینگ
توجه کنید که زاویه دید درست در دیجیتال مارکتینگ، مبتنی بر فهم کسبوکار، بازاریابی، هزینه، درآمد و سود بوده و استفاده از ابزارهایی با عملکرد کامپیوتری به این معنا نیست که ما فرضا وقتی درباره مبحث بهینه سازی موتور جستجو حرف میزنیم در حال بحث درباره مثلا یک زبان برنامهنویسی با ویژگیهای صرفا فنآورانه هستیم.
بازاریابی موتور جستجو
همانطور که از عبارت Search Engine Marketing پیداست، این عبارت به «بازاریابی» موتورهای جستجو اشاره دارد، در این شیوه از بازاریابی، موتورهای جستجو ابزاری برای رسیدن به مخاطباند. در حقیقت در دنیای امروزی مخاطب به طور عام بیشتر سوالاتش را از طریق اینترنت و مشخصا موتور جستجوی گوگل مطرح کرده و این «غول چراغ جادو» به سوالات متعدد مخاطبان پاسخ میدهد.
با این توضیحات هنگامی که از بهینه سازی موتور جستجو صحبت میکنیم تنها به بخشی از تلاشها برای بهرهبرداری از قابلیتهای موتور جستجو، اگرچه بخشی بسیار مهم صحبت میکنیم. بهینهسازی موتور جستجوبخشی از SEM است و SEM به غیر از سئو، شامل نمایش کسبوکارها بر اساس نزدیکی مکانی به مخاطب (Local Seo)، و از همه مهمتر استفاده از تبلیغات کلیکی برای نمایش در موتورهای جستجو با سرویسهایی نظیر Google ads و Bing Ads است.
با این توضیح به این بپردازیم که موتورهای جستجو و مشخصا موتور جستجوی گوگل چگونه کار میکنند…. برای آگاهی از این مسئله وقوف به نحوهی عملکرد موتور جستجو و مفهوم کلمهی کلیدی لازم هستند و ما این مسئله را در مقالهی مربوط به آموزش جامع گوگلادز بررسی کردهایم.
تحقیق کلمه کلیدی:
مثلث کلمات کلیدی و Google Search Console:
این مثلث شامل محبوبیت، رقابت و مرتبط بودن است که به بهترین نحو در گوگل سرچ کنسول نمود مییابد.
Google Search Console یا همان WebMaster Tools سابق، ابزاری برای مدیران وبسایتهاست که خصوصا در مورد معیارهای مربوط به بهینه سازی موتور جستجو و سئوی سایت اطلاعات خوبی را فراهم میکند.
مقالهی مرتبط: مهمترین استراتژیهای ایمیلمارکتینگ کدامند؟
Google Search Console
برای ورود به این برنامه باید حساب کاربری تهیه کرده و در ابتدا سایت خود را به این سرویس معرفی کنید،
سپس باید با اثبات مالکیت خود بر سایت و وارد کردن کد داده شده در صفحه اصلی سایت، ارتباط Google Search Console را با سایت خود برقرار کنید تا این سایت بتواند اطلاعات لازم را از آن استخراج کند.
خب در ابتدا، به تصویر زیر که نمایی از محیط گوگل سرچ کنسول در بخش performance را نشان میدهد، دقت کنید:
بخش performance
در رابط کاربری به روزشده این برنامه به بخش پرفورمنس بروید، تا لیستی از کلمات کلیدی که مخاطبان با آن به سایت شما راه پیدا کردهاند، را مشاهده کنید.
در بخش اصلی نرمافزار در این بخش با ۴ ترم تخصصی Query, Clicks, Impressions, CTR, Position روبرو هستید که هر یک از اهمیت بسزایی برخوردارند.
Query
Query کلمات کلیدیای که مخاطبان با آن به سایت شما راه پیدا کردهاند را نشان میدهد.
Impression
Impression تعداد نمایش سایت شما با آن کلمه کلیدی را نشان میدهد.
Clicks
Clicks تعداد ورودیها به سایت شما به وسیله آن کلمه کلیدی را نشان میدهد.
CTR
و CTR هم نسبت و سهم کلیکهای دریافتی شما از Impression را نشان میدهد.
Position
نهایتا باید گفت که Position به عنوان یکی از مهمترین گزینهها جایگاه شما با آن کلمه کلیدی در گوگل را نشان میدهد.
مقاله مرتبط: استراتژی دیجیتالمارکتینگ چیست و چگونه شکل میگیرد؟
منطبق کردن کردن مولفههای مثلث سئو با آیتمهای گوگل سرچ کنسول
محبوبیت و Impression در گوگل سرچ کنسول:
توجه کنید که محبوبیت و بنابراین معیار Impression، مخاطب و بازار محور است. در واقع میزان Impression یک کلمه نشان میدهد که چه میزان مخاطبان آن کلمه را جستجو کردهاند و خبر از چگونگی محبوبیت آن کلمه میدهد.
مولفه رقابت:
وضعیت این مولفه پیچیده تر است، چرا که مولفهای تکنیکال نیست، در حقیقت مولفه رقابت، وضعیت صنعت و تلاش رقبا برای کسب رتبه در آن را نشان میدهد. در اینجا، رقیب و توان آن محور است و رقابت افزایش هزینه را به دنبال دارد. دقت کنید که میتواند محبوبیت یک کلمه پایین باشد ولی رقابت در آن بالا باشد.
به طور کلی هر چه سختی کسب رتبه و هزینه لازم برای گرفتن رتبه در یک کلمه بیشتر باشد، رقابت در آن نیز بالاتر است.
یکی دیگر از مولفههای قابل بحث در رقابتی بودن یک کلمهی کلیدی از به کار بردن آن کلمه در عنوان مطالب ایندکس شده در گوگل ناشی میشود.
به تصویر زیر توجه کنید:
مطابق تصویر بالا ۱۷۴۰ نتیجه برای کلمهی کلیدی « بهینه سازی موتور جستجو» نمایش داده شده است.
سینتکس intitle و استفاده از گیومه نشان میدهد که عین این عبارت در تگ عنوان این مطالب استفاده شده و برای استفادهکنندگان کلمهای مهم به شمار آمده است. (یعنی میتوان آنها را رقیب شما دانست و تعداد نتایج را به عنوان معیاری برای میزان رقابتی بودن کلمه تلقی کرد)
همچنین ابزار کیورد پلنر از سرویس گوگلادز، میزان رقابتی بودن کلمهی کلیدی را در ۳ سطح بالا، پایین، معمولی به کاربر گزارش میکند. ما در بخش پایانی این مقالهی جامع به آموزش کامل ابزار کیورد پلنر هم خواهیم پرداخت.
معیار مرتبط بودن با کسبوکار:
مقایسه بین ۲ کلمه بر اساس مرتبط بودن، بینش خوبی برای درک این مفهوم در اختیار ما قرار میدهد. مرتبط بودن کلمهی کلیدی به کسبوکار از چند جهت قابل بررسی است.
اول آنکه مخاطبان هدف شما از کدام کلمات کلیدی بیشتر استفاده میکنند؟
دیگر آنکه رقبا از کدام کلمات کلیدی بیشتر استفاده میکنند.
و نهایتا کدام کلمهی کلیدی اهداف شما را بهتر تامین میکنند؟
برای درک مورد آخر، فرض کنید که هدف شما از فعالیت سایت جذب مشتری و مراجع به منظور مشاوره روانشناسی و کسبوکار است. بنابراین هدف شما پر کردن فرم درخواست مشاوره و رزرو وقت توسط مخاطبان است.
نکته آن است که شما باید چنین هدفی را در «گوگل آنالیتیکس» تعیین کرده و بررسی کرده باشید که مخاطبان در نتیجهی استفاده از کدام کلمات هدف شما را بهتر تامین کرده و نرخ تبدیل بهتری داشتهاند؟ (مثلا مخاطبانی که با واژهی «راهنمای روانشناسی» به سایت شما مراجعه کردهاند، بیشتر فرم درخواست مشاوره ارسال کردهاند یا مخاطبانی که با کلمهی کلیدی «آموزش مهارتهای زندگی» وارد سایت شدهاند، چنین هدفی را بیشتر محقق کردهاند؟) برایناساس میزان مرتبط بودن ۲ کلمهی کلیدی به کسبوکار شما مشخص میشود.
مولفههای اصلی در SEO:
عوامل مختلفی بر بهینه سازی موتور جستجو در یک سایت و صفحات مختلف آن نقش دارند. هر وبسایت یک اعتبار و تک تک صفحات آن سایت نیز دارای میزان متفاوتی از اعتبار هستند.
این ۲ مولفه اهمیت زیادی در بهینه سازی موتور جستجو دارند.
اما این اعتبار چگونه حاصل میشود؟
مقالهی مرتبط: بازاریابی اینترنتی چیست و چه تحولاتی در کسبوکار ایجاد کرده است؟
OnPage Seo:
این اصطلاح به سئوی داخلی سایت اشاره میکند. در اغلب موارد کنترل این بخش در اختیار طراحان و برنامهنویسان است و تولیدکننده وبسایت یا حتی مدیر سایت وقوف و آشنایی چندانی با این قضیه ندارند.
در کل هدف سئوی داخلی سایت، شناساندن و اولویتگذاری محتوای اصلی و مهم صفحه برای موتورهای جستجوست.
در حقیقت ایندکس شدن صفحات در موتورهای جستجو تابع مناسب بودن سئوی داخلی سایت است.
مولفههای سئوی داخلی سایت بیشتر در کدهای HTML پیادهسازی میشوند. HTML زبان نشانهگذاری ابرمتن است که اسکلت یک صفحه اینترنتی و ارتباط نهایی با کاربر از طریق آن و تگهایش انجام میشود.
تگهای مهم در بحث سئوی داخلی کدام هستند؟
Description Meta tag:
متا تگ توضیحات یا همان Meta Description متن و توضیحی در مورد صفحه یا وب سایت میباشد که در نتایج گوگل زیر عنوان نتایج قرار میگیرد و در بین متا تگ های دیگر جزو مهم ترین متا به شمار می آید و از اهمیت بالایی در بهینه سازی موتور جستجو برخوردار است.
آدرس URL یک سایت و نامک:
مرتبط بودن URL با محتوای صفحه: URL هر صفحه باید به گونه ای نوشته شود که با محتوای هر صفحه از سایت مرتبط باشد و به نوعی موضوع محتوا را به صورت مختصر شرح دهد. این کار روی سئو سایت موثر است و موجب بهبود آن می شود. در واقع وجود کلمات کلیدی در URL موجب بهبود فرایند بهینه سازی موتور جستجو در سایت شده و جایگاه سایت در نتایج موتورهای جستجو بهتر خواهد شد.
تگ Title در سایت:
تگ Title چه در صفحه اصلی سایت و چه در صفحات دیگر آن برای ارتباط با کاربر و بهینه سازی موتور جستجو اهمیت دارد.
یک تگ title قطعه کدی در HTML است که عنوان صفحات وب را مشخص می کند. تگ عنوان صفحه در نتایج جستجو نمایش داده شده و از طرف کاربران قابل کلیک کردن هستند.
عنوان صفحه می بایست به صورت دقیقی توصیف کننده محتوای آن باشد. ساختار محتوای تگ عنوان معمولا شامل کلمات کلیدی اصلی سایت و Brand Keyword اصلی آن است. کلمه کلیدی برند معمولا شامل نام کسبوکار یا نامی است که کسبوکار دوست دارد به آن شناخته شود.
در مطالب یک وبسایت که اصطلاحا به آنها پست گفته میشود نیز یک تگ Title وجود دارد، یک تگ عنوان در این صفحات معمولا شامل کلمه کلیدی است که قصد داریم در آن صفحه روی آن بهینهسازی انجام دهیم؛ مثلا اگر کلمه کلیدی «بهینه سازی موتور جستجو» مدنظر ماست و قصد داریم مطلبی درباره آن کار کنیم، به کارگیری عنوان «بهینه سازی موتور جستجو در ۸۰۰۰ کلمه» عنوانی است که در تگ Title صفحه قرار میگیرد.
چگالی کلمات کلیدی:
در فرایند بهینه سازی موتور جستجو چگالی کلمات کلیدی نیز اهمیت مییابد که به معنای تکرار کلمه کلیدی اصلی در سرتاسر متن است. البته نه تکرار بیمسما و مکانیکی که مخاطب را برنجاند، بلکه تکراری معنیدار و منطقی که در بافت متن حل شود. مثلا در حالی که کلمه کلیدی اصلی ما برای این صفحه «بهینه سازی موتور جستجو» در یک مقاله ۸۰۰۰ کلمهای است، یک قانون نانوشته میگوید که نسبت تکرار کلمه کلیدی ۱ تا ۲ درصد نسبت به کل متن است که در این مورد در بازه ۸۰ تا ۱۶۰ بار تکرار قرار میگیرد.
همچنین میتوان از این کلمه کلیدی در تگ ALT و یا کپشن عکسها نیز استفاده کرد.
اما تگ Alt چیست و چه کاربردی دارد؟
تگ Alt یکی از تگهای دارای اهمیت در بهینه سازی موتور جستجو در سایت بوده و مخخف Alternative به معنای «جایگزینی» به جای تصاویر در صورت عدم نمایش آنهاست. فرضا زمانی که ما عکس یک گل را در صفحه داریم که به هر دلیلی در صفحه نمایش داده نمیشود محتوای تگ Alt که فرضا در اینجا «گل نیلوفر» به عنوان نام گل است، نمایش داده میشود.
همچنین برای قسمت Image در موتور جستجوی گوگل و نمایش تصاویر سایت و گرفتن ورودی از این طریق، تگ Alt اهمیت پیدا میکند. در حقیقت از آنجایی که موتورهای جستجو فعلا مکانیسمی برای برچسبگذاری مستقل عکسها ندارند، از تگ Alt به عنوان «کلمه کلیدی هر عکس» استفاده میشود.
تعداد کلمات هر پست در سئو:
یک توصیه قدیمی میگوید که متنی کمتر از ۳۰۰ کلمه دارای ارزش سئو نیست، البته این به این معنا نیست که متنهایی ۳۰۰ کلمه ای بنویسید، بلکه این به عنوان حداقل مطرح است. البته توجه داشته باشید که متنهای طولانی نیز حوصله کاربر را سر برده و میتواند شاخص time on page را حتی کاهش و Bounce Rate را افزایش دهد. پس لازم است بین کوتاه و طولانی بودن متن تعادلی ایجاد کنید.
تگهای H1 تا H6:
تگهای H1 تا H6 که به اهمیت عناوین یک صفحه از پراهمیتترین عنوان تا کماهمیت ترین آنها اشاره میکند در فرایند بهینه سازی موتور جستجو برای صفحه درای اهمیت هستند. خصوصا تگ H1 به عنوان اصلیترین تگ از نوع H، که تنها باید یک بار در یک صفحه به کار رود از اهمیت خاصی برخوردار بوده و بهینه سازی موتور جستجو روی کلمه کلیدی اصلی مطلب در آن صورت میگیرد. تگهای H2 تا H6 نیز در سئو از اهمیت خاصی برخوردارند و کاربرد آنها یکی ناظر به خوانایی متن است و دیگری به امکان جایدهی کلمات کلیدی دیگر که باید بهینهسازی روی آنها صورت بگیرد، اشاره میکند.
لینکسازی داخلی:
لینک سازی به طور کلی از موارد بسیار پراهمیت در مبحث بهینه سازی موتور جستجو است و ما در این بخش از لینکسازی داخلی صحبت میکنیم. فرض کنید که شما یک سایت تازه نسبتا تازه تاسیس دارید؛ شما در فرصتی که داشتهاید یک پست منتشر کرده و برای محتوا و بهینهسازی آن حسابی سنگ تمام گذاشتهاید. اکنون پس از گذشت چند ماه و به وسیله «گوگل سرچ کنسول» متوجه میشویم که رتبه خوبی در این کلمه کلیدی خاص در گوگل داریم.
پس حالا ما یک صفحه معتبر در سایتمان داریم، ولی سایت معتبری نداریم؛ چون یک سایت معتبر باید دارای صفحات متعددِ معتبری باشد. اما یک سایت با صفحات معتبر چگونه ایجاد میشود؟ اگر ما صفحه اول خود را که در آن رتبه داریم، با نام A در نظر بگیریم، صفحه جدیدی که میخواهیم به سایت اضافه و روی آن کار کنیم نیز B نام خواهد داشت؛ در این حالت براساس اصل لینکسازی داخلی، یک راه معتبر کردن صفحه B، لینک دادن از صفحه معتبر A به صفحه تازه B و ترجیحا با کلمه کلیدی موردنظر برای صفحه B خواهد بود.
یک مسئله مهم دیگر در لینکسازی داخلی و در واقع یکی از پیامدهای مثبت آن، راحتتر کردن کار برای رباتهای ایندکسکننده گوگل است. در حقیقت رباتها از طریق شبکه لینکها در سایت، به راحتی و به سرعت از طریق این لینک های داخلی از یک صفحه سایت شما به صفحه دیگر که به آن لینک داده شده، میخزند و صفحات احیانا ثبت نکرده را از این طریق ایندکس میکنند و به همین دلیل گوگل برای این پارامتر اهمیت زیادی قائل است.
مسئله دیگر در «لینکسازی داخلی» افزایش ۲ معیار Bounce Rate و Time on page بوده که از این طریق به سئوی سایت هم کمک میشود. Bounce Rate به معنای ترک سایت توسط کاربر، بعد از بازدید تنها یک صفحه از سایت بوده و Time on page به زمانی که به طور کلی کاربر در یک صفحه از سایت می گذراند، اشاره دارد.
در حقیقت هنگامی که کاربر به یک مطلب مراجعه کرده و در آن مطلب از طریق لینکهای درون متنی داخلی یا جاسازی آنها در بخشی تحت عنوان «مطالب مرتبط» به سمت مطالب دیگر سایت هدایت میشود، بهبودی در ۲ شاخص مذکور رخ داده و از این جهت سئوی سایت ما بهبود مییابد.
عدم رقابت کلمات کلیدی در وبسایت:
عدهای فکر میکنند که اگر برای یک «کلمه کلیدی» روی چندین و چند مطلب کار کنند، اتفاق خوبی برای سایت آنها و فرایند بهینه سازی موتور جستجو رخ داده و تلاش بیشتر آنها باعث میشود که مجموعا روی آن کلمه کلیدی وضعیت بهتری پیدا کنند؛ اما این عملا نوعی «پراکندگی و موازیکاری» است که انجام آن باعث رقابت داخلی بین مطالب شما در یک کلمه کلیدی واحد شده و عملا رتبه خوبی در این کلمه برای شما حاصل نمیشود.
موبایلپسند بودن وبسایت:
به طور عام در دنیا و به طور خاص در ایران استفاده از ابزاری مانند موبایل برای وبگردی بسیار رایج شده است، از این جهت گوگل امتیاز خاصی برای داشتن نسخه متناسب با موبایل برای وبسایتها در نظر گرفته است و این در بهینه سازی موتور جستجو هم اهمیت دارد. . معیار اصلی در موبایلپسند بودن یک سایت «واکنشگرا» بودن آن است. این معیار بدان معناست که با توجه به عرض متفاوت صفحه نمایش لپتاپ، تبلت و موبایل، عناصر صفحه و ظاهر وبسایت، نمایشی مناسب و متغیر براساس عرض صفحه داشته باشند.
سادهترین راهکار برای داشتن یک وبسایت واکنشگرا، استفاده از قالبهای آمادهایست که از این قابلیت پشتیبانی میکنند، این قالبها برای سیستمهای مدیریت محتوا مانند وردپرس برای قالبهای متعددی عرضه شده و در دسترس قرار دارند؛ در غیر این صورت برای واکنشگرا کردن یک سایت اختصاصی از فریمورکهایی نظیر بوتاسترپ استفاده میشود.
همچنین شما میتوانید مطابق تصویر زیر از سرویس تست موبایل دوست بودن استفاده کرده و سایت خود را از این نظر محک بزنید.
بهینهسازی سایت از طریق ابزار GTmetrix:
سایت معروف GTmetrix وضعیت کدهای سمت کاربر سایت، سایز عکسها، سرعت بارگذاری سایت و وضعیت Cache آن، میزان فشردگی فایلهای آپلودشده روی هاست را بررسی کرده و با ارائه معیارهایی و مشخص کردن وضعیت شما در آن معیارها، بینش خوبی از سئوی فنی سایت به شما میدهد.
همانطور که در تصویر بالا مشاهده میکنید، شاخصهایی همچون pageSpeed Score، Requests، Total page Size و Fully Loaded Time، YSlow Score در وهله اول بررسی و برای هرکدام امتیازی منظور شده است.
مشخصا Total Page Size به سایز کل صفحه، Requests به تعداد تقاضاهایی که برای اجرای صفحه به سمت سرور روانه میشود و PageSpeed Score هم به سرعت بارگذاری صفحه اشاره میکند. YSlow Score مشابه به معیار pageSpeed Score است، با این تفاوت که امتیازدهی در آن بر اساس معیارهای موردنظر سایت یاهو انجام میشود.
با اسکرول کردن سایت به سمت پایین، قسمتهای دیگری از این سرویس آشکار شده و مشخصا ۲ بخش pageSpeed و Waterfall اطلاعات مفیدی را در اختیار شما قرار میدهند.
مطابق با تصویر بالا با انتخاب گزینه Waterfall و بسته به فیلتر انتخابی مانند All, HTML, JS… میتوانید مسیر این فایلها در سایت، اندازهشان، مدت زمانِ اجرا، ارتباطاتشان با سرور را مشاهده و در صورت لزوم به بهینهسازی آنها بپردازید.
به طور کلی برای بهینهسازی فایلهای مختلفی که روی سایت بارگذاری میشوند، باید مواردی را در نظر گرفت: «فایلهای Image که شامل فایلهای گرافیکی بارگذاری شده روی سایت هستند باید حجم کمی داشته باشند؛ برای این منظور از گزینه Save For Web در فتوشاپ یا سایتهایی مانند Tinypng استفاده میشود.
در مورد دیگر مولفهها مانند فایلهای CSS, HTML, JavaScript هم همین قضیه وجود داشته و با فشردهسازی آنها بهینهسازی روی آنها صورت میگیرد. مشخصا فایلهای JavaScript وبسایت به دلیل فشاری که روی سرور ایجاد میکنند، باید در انتهای فایل HTML فراخوانی شوند تا پیش از آن بقیه مولفههای سایت نمایش داده شده باشد.
کمی آنسوتر از گزینه Waterfall در GTmetrix گزینه pageSpeed به چشم میخورد و اطلاعات، پیشنهادات و معیارهای مفیدی را ارائه کرده و در اختیار ما قرار میدهد.
همانطور که در تصویر بالا میبینید با انتخاب گزینه pageSpeed لیستی از پیشنهادات با توجه به درجه، نوع و اولویت آنها به ما نمایش داده میشوند. درجه به وضعیت آن معیار در وبسایت موردنظر اشاره داشته، و «نوع» همانطور که از اسمش پیداست، مشخص میکند که مولفه مورد نظر از کدام نوع بوده و نهایتا اولویت که در ۳ سطح بالا، متوسط و پایین مشخص شده، اهمیت آن مولفه و سطح اثرگذاری آن بر سایت را نشان میدهد.
خاطرنشان میکنم که اصطلاح minify کردن که اینجا در بعضی از گزینهها به کار رفته به معنای فشردهسازی فایلهای CSS, JavaScript و HTML است که انجام آن برای بالا بردن سرعت اجرای سایت و متعاقبا بهبود بهینه سازی موتور جستجو اهمیت زیادی دارد.
مقالهی مرتبط: مهمترین اصطلاحات دیجیتالمارکتینگ که هر دیجیتالمارکتر باید بداند!
افزونه Yoast SEO در وردپرس:
ما قصد داشتهایم نکاتی که در این مطلب مطرح میکنیم تا حد امکان ساده و کاربردی باشد، با توجه به این که بسیاری از وبمسترها و صاحبان وبسایت در ایران از وردپرس استفاده میکنند، قصد داریم در این بخش از مهمترین افزونه وردپرس یعنی yoast Seo صحبت کنیم:
برای نصب این افزونه در سایت خود در ابتدا باید آن را نصب و فعالسازی کنید. برای این منظور به بخش افزونهها در وردپرس رفته و بر روی افزودن کلیک کنید.
حالا Yoast Seo را جستجو کرده و آن را نصب و فعال کنید.
در این افزونه که به طور نسبتا سادهای عمل میکند، مولفههایی برای بهینه سازی موتور جستجو روی مطالب سایت در اختیار شما قرار میگیرند که در ادامه مهمترین آنها را برای شما توضیح میدهیم:
هنگامی که یک مطلب وردپرسی تعیین کرده و قصد بهینهسازی آن را میکنید، Yoast Seo چکلیستهایی را برای رعایت کردن در اختیار شما قرار میدهد. مشخصا ۲ تب خوانایی و سئو در این افزونه به شما اجازه انجام تغییر را میدهد.
در قسمت خوانایی آنچه بیشتر مدنظر قرار میگیرد، تعداد کلمات است که نباید بیش از حد کم باشند. همچنین در این قسمت به کارگیری زیرعنوانها، شامل تگهای H2 تا H6 مدنظر بوده و طولانی نبودن جملات و پاراگرافها به عنوان امتیازی مثبت مدنظر قرار میگیرند.
در قسمت سئوی این افزونه که اهمیت بیشتری دارد، مهم است که یک «کلیدواژه کانونی» انتخاب شده باشد. این کلیدواژه باید در عنوان آمده باشد و در پاراگراف اول متن نیز حضور داشته باشد.
همچنین توضیحات meta Description باید در کادر مربوطه وارد شده و کلمه کلیدی کانونی باید در بخشی از Url صفحه و نامک آن قرار بگیرد. دقت کنید که در قسمت عنوان هم کلمه کلیدی ترجیحا به عنوان نخستین کلمه وارد شود.
آنچنان که در توضیحات yoast Seo اشاره شده است، لینکسازی داخلی سایت که پیش از این صحبتهایی در مورد آن مطرح کردیم، به کارگیری عکس و تگ Alt در آنها یا تکرار به اندازه کلمه کلیدی کانونی از موارد موردنظر Yoast Seo هستند.
در حقیقت بررسی افزونه Yoast Seo به این منظور بود که آنچه به صورت تئوری گفته شد در غالب به کارگیری افزونه Yoastبه منصه ظهور برسد. هنگامی که با تایید موارد فوق مهر «تایید» را از yoast دریافت کنید، میتوانید به بهینهسازی مناسب برای مطلب خود خوشبین باشید.
offPage SEO
به طور ساده این عبارت، مفهومی برعکس سئوی OnPage داشته و در عوض به کلیه اقداماتی اشاره میکند که در خارج از وبسایت برای بهبود بهینه سازی موتور جستجو در سایت صورت میگیرد. محور فعالیتهای اصلی سئوی OffPage، واژهای به نام Backlink است.
اما معنای Backlink چیست؟
هنگامی که شما به عنوان یک سایت تازهکار مطرح هستید به علت همین تازهکاری و ناشناخته بودن دارای «اعتبار» اندکی در دنیای وب و مراجع اصلی آن، نظیر گوگل هستید. از این جهت آنچنان که تضمین یک فرد معتبر به یک فرد ناشناس، اعتبار میدهد، دریافت لینک از سایتهای معتبر نیز به شما اعتبار میبخشد و این کارکرد اصلی Backlink در دنیای وب را نشان میدهد.
Backlink چگونه دریافت میشود؟
با کیفیتترین و طبیعیترین فرایند دریافت Backlink به شکلی است که بیشتر به یک نوع «روابط عمومی دیجیتال» شبیه است. مثلا به طور طبیعی وقتی یک کسبوکار میدرخشد و سروصدا به راه میاندازد، در بین مردم هم این درخشش بازتاب پیدا میکند و از آنجایی که مردم از طریق حضور در دنیای وب، وبلاگنویسی و شبکههای اجتماعی با یکدیگر ارتباط پیدا میکنند، نام این برندها را در این کانالهای دیجیتال ترویج میدهند. نکته اینجاست که وقتی شما به یک سایت یا کسب وکاری که سایت هم دارد، اشاره میکنید؛ برای مخاطب مفیدتر خواهد بود که به لینک سایت آن برند نیز اشاره کنید تا او نیز سری به آن بزند.
اتفاق افتادن روند مذکور، طبیعیترین روش دریافت بکلینک است که برای برندهایی نظیر دیجیکالا و اسنپ یا اپل و گوگل، اتفاق میافتد.
دریافت Backlink در قالب رپورتاژ آگهی:
این هم یک راه دیگر برای دریافت Backlink است، معمولا سایتهای پربازدید و دارای رتبه خوب، در قبال دریافت پول، فضایی را برای یک رپورتاژ آگهی در اختیار شما قرار میدهند که در آن لینکی به سایت شما نیز وجود دارد، تاثیر این روش گرچه به پای روش اول نمیرسد ولی باز نسبت به روشهای دیگر که در ادامه معرفی میکنیم، موثرتر خواهد بود.
Backlink از طریق تبادل:
یک روش دیگر دریافت Backlink تبادل آن با سایتی دیگر است، در این نوع تبادل شما به یک سایت لینک میدهید و او نیز در مقابل به شما لینک میدهد. در این روش مرتبط بودن سایتی که با آن تبادل میکنید و بهتر بودن رتبه او از شما، نتیجه بهتری برای شما به بار میآورد.
ساخت سایتهای فرعی و ساخت Backlink از طریق آنها:
برای بعضی از سئوکاران یک روش دریافت Backlink این بوده که از طریق دامنههای معتبری مانند بلاگفا، چند سایت ایجاد کرده و با کار کردن روی آن و قرار دادن محتوا اعتباری برای آن درست کنند؛ حالا از طریق این سایت فرعی به سایت اصلیشان لینک داده و اینگونه Backlink دریافت میکنند. در مورد این روش حرف و حدیثهای زیادی وجود داشته و به هر حال با روند طبیعی دریافت Backlink مغایرت دارد؛ با این حال در مورد میزان اثربخشی آن اطلاع دقیقی در دسترس نیست.
دریافت Backlink از طریق Directoryها:
کتاب زردهای قطوری که در دنیای آفلاین خدمات مختلف شهر و مشخصات آنها را معرفی میکردند در دنیای وب هم موجود بوده و در دستههای مختلف کسبوکارها و مشخصات آنها را پیش روی چشم ما قرار میدهند.
هم در ایران و هم در دنیا دایرکتوریهای مختلفی وجود دارند که ثبت لینک سایت در آنها از جهاتی مفید بوده و به عنوان یک Backlink نیز در نظر گرفته میشوند؛ اگرچه که به عنوان صرف Backlink آنها چندان با کیفیت محسوب نمیشوند، ولی ۲ مسئله مثبت در آنها وجود دارد؛ یکی اینکه مردم به آنها سر میزنند و از آن طریق شاید شما را پیدا کنند و دیگر آنکه ایندکسکنندههای گوگل توجه خاصی به آنها داشته و به دفعات به آنها سر میزنند، در نتیجه اگر لینک صفحه شما در آنجا وجود داشته باشد، احتمال اینکه از آن طریق رباتهای گوگل به آن صفحه برسند زیاد میشود. نکته مهم دیگر در این رابطه این است که هزینهای روی دست شما نمیگذارد. البته که بکلینک دریافتی از این طریق افزایش چشمگیری در اعتبار سایت شما ایجاد نمیکند.
نکاتی با اهمیت در مورد Backlinkها:
یک نکته و البته مهمترین نکته در Backlink به این اشاره میکند که لینک موردنظر Fallow است یا NoFallow؟ برای توضیح این دو مفهوم اینطور اشاره میکنم که وقتی لینکی از نوع Nofallow دریافت میکنید، صرفا یک لینک دریافت میکنید و از طرف سایت لینکدهنده، اعتباری به شما منتقل نمیشود، در واقع اینگونه میتوان گفت که اگر لینک NoFallow باشد، اصولا به عنوان یک Backlink نمیتوان روی آن حساب باز کرد، چون اعتباری از این طریق منتقل نمیشود.
از طرف دیگر هنگامی که سایتی یک لینک از نوع Fallow به شما میدهد، اعتبار خود را به شما منتقل میکند و دریافت Backlink اتفاق میافتدو پس در مورد Backlink به این مسئله توجه کنید.
توجه کنید که لینک دریافتی شما باید دائم باشد تا تاثیر واقعی خود را نشان دهد، همچنین دریافت تعدادی Backlink زیاد در یک مقطع و در عوض نداشتن آن در یک بازه زمانی طولانی، گوگل را به قلابی بودن این لینکها مشکوک کرده و گوگل Backlinkهای دریافتی از این طریق و به این شکل را بیارزش تلقی میکند.
نکته دیگر آن که کلماتی که تحت عنوان Anchor text (متنی که کاربر با کلیک بر آن به سوی مقصد هدایت میشود) در Backlink به کار گرفته میشوند، باید با کلمات کلیدی مختلف سایت و نه یک «کلمه کلیدی تکراری» باشند. بهتر است Backlinkهای دریافتی از سایتهای مرتبط باشند و حتما توجه کنید که سایتی که از آن Backlink دریافت میکنید رتبه پایینتری از شما نداشته باشد، وگرنه Backlink چه فایدهای برای شما دارد؟
همانطور که گفته شد دریافت Backlink ضعیف نه تنها به نفع شما نیست که به ضرر شما هم هست، حتی ممکن است بعضی از رقبا با سایتهای اسپم و بیارزش لینکی از نوع Fallow به شما بدهند تا از این طریق شما را از چشم گوگل بیندازند! پس اگر لینکهایی دریافت کردهاید که مطابق میل شما نیست، از طریق سرویس گوگل سرچ کنسول و بخش لینکها آن دامنه یا آدرس خاص را برای دریافت لینک مسدود و لینکهای مضر دریافتی را پاک کنید.
برای اینکار در حالی که در سرویس گوگل سرچ کنسول لاگین کرده و سایت خود را به آن معرفی کردهاید، Disavow Links را در گوگل جستجو کرده و از طریق Urlای که در تصویر بالا مشخص شده، مراحل را پی بگیرید. نهایتا روی دکمه Disavow Links کلیک کرده و لینکهای موردنظر را حذف کنید.
تحلیل Backlink رقبا:
آخرین مبحثی که در بخش Backlink بررسی میکنیم، مبحث تحلیل Backlinkهای رقباست، این کار هم از منظر تحلیل رقیب اهمیت مییابد و هم از این جهت که اگر نمیدانیم از چه سایتی Backlink بگیریم، عملکرد رقبا در این زمینه کمک خوبی به ما خواهد کرد.
برای تحلیل Backlinkها از سایت moz و بخش link explorer آن استفاده میکنیم.
برای انجام این کار به بخش Inbound Links رفته و پس از وارد کردن آدرس وبسایت مورد بررسی در قسمت Root Domian لینکهای ورودی به این سایت را دریافت کنید.
در تصویر بالا آنچنان که ملاحظه میکنید، سایت موردنظر یک Backlink از سایتی با کلمه لینک شده مشخص دریافت کرده است. اکنون اگر بر روی این لینک کلیک کرده و در صفحه باز شده، با کلید CTRL+F کلمه کلیدی لینک شده را جستجو کنیم، Backlink موردنظر را پیدا میکنیم و میتوانیم در صورت لزوم ما هم از این وبسایت Backlink بگیریم.
استفاده از کیورد پلنر:
استفاده از کیورد پلنر میتواند ترافیک ارگانیک سایت شما را افزایش داده و در بهینه سازی موتور جستجو موثر باشد.. کیورد پلنر یک سرویس مستقل نیست بلکه در حقیقت ابزاری از پلتفرم تبلیغاتی گوگل موسوم به «گوگلادز» است. با این حال کارشناسان بهینه سازی موتور جستجو نیز از این ابزار برای تحقیق دربارهی کلمات کلیدی و انتخاب بهترین کلمات استفاده میکنند.
اما چگونه میتوان از این ابزار استفاده کرد؟
۱. چگونه به ابزار گوگل کیورد پلنر دسترسی پیدا کنیم:
استفاده از این ابزار به شرطی مقدور است که حساب گوگلادز داشته باشید. بنابراین برای خود حسابی باز کنید و بعد از طی مراحل لازم به بخش Tools از این سرویس مراجعه کنید. حالا گزینهی Keyword Planner را انتخاب کنید تا به محیط آن وارد شوید. در این بخش در ابتدا ۲ وضعیت پیش روی شما قرار میگیرد: Discover New Keyword و Get Metrics and Forecasts for your Keywords این ۲ گزینه هستند.
از این میان، دومین گزینه برای کسانی مفید است که قصد تبلیغ در پلتفرم تبلیغاتی گوگل را دارند. این گزینه به ارائهی تخمین و شاخصهایی در مورد کلمات کلیدی موردنظر شما میپردازد. اما گزینهای اول یعنی “Discover New keywords”، علاوه بر تبلیغکنندگان به کارشناسان سئو نیز کمک میکند.
در واقع چه قصد شما تبلیغ در گوگلادز باشد و چه هدف شما کار بر روی بهینه سازی موتور جستجو، تعدادی کلمهی کلیدی به صورت پیشفرض در ذهن شما هستند. در این وضعیت، کیورد پلنر میتواند کلمات کلیدی بهتری را برای استفاده در تبلیغات گوگلادز و همینطور بهینه سازی موتور جستجو، براساس معیارهایی مانند «میانگین جستجوی ماهانه» کلمات کلیدی مختلف در اختیار شما قرار دهد.
۲. توضیح عملکرد گزینه Discover New Keywords
این گزینه ایدههایی را برای انتخاب کلمات کلیدی به شما ارائه میکند. آنچنان که در Placeholder این گزینه به صورت پیشفرض به چشم میخورد، شما تعدادی از کلمات، عبارتها و یا آدرسهای اینترنتی مرتبط با کسبوکارتان را در این قسمت وارد میکنید. دقت کنید که در این بخش باید با شناخت از کسبوکارتان اطلاعات مناسبی را وارد کنید تا در مرحلهی بعد گوگل ایدههای مفیدی را در اختیار شما بگذارد.
نحوهی وارد کردن کلمات چگونه است؟
اگر تمایل دارید کلمهای کلیدی را به ابزار معرفی کنید، از کلیدواژهای استفاده کنید که کسبوکار شما را تعریف میکند. (برای مثال مشاوره روانشناسی، مشاوره کسبوکار) در این حالات موتور جستجوی گوگل بر مبنای اطلاعات موجود در دیتابیسش، کسبوکار شما را به یک صنعت خاص با مجموعهای از کلمات کلیدی مرتبط و هممعنی نسبت داده و آن کلمات را پیشنهاد میکند.
روش وارد کردن عبارتها چگونه است؟
اگر قصد دارید به جای کلمه، یک عبارت را به ابزار معرفی کنید، از عبارتی استفاده کنید که در واقع ترکیبی از کلمات کلیدی شما هستند. شما میتوانید بیشتر از یک عبارت را وارد کنید و آنها را با ویرگول از یکدیگر جدا کنید. مثلا یک کسبوکار آموزشی را در نظر بگیرید. ۲ عبارت فرضی از این قرار خواهند بود: «مشاوره بازاریابی محتوایی» « آموزش کپیرایتینگ پیشرفته»
آدرسهای اینترنتی را وارد کنید:
اگر بخواهید آدرسی اینترنتی که در حقیقت معرف وبسایت خود شما یا وبسایت کسبوکاری شبیه و رقیب به شماست به ابزار معرفی کنید از این ویژگی استفاده میکنید. در این حالت کیوردپلنر صفحهی موردنظر را به عنوان یک مرجع در نظر میگیرد و براساس کلمات کلیدی آن صفحه، کلماتی را به شما پیشنهاد میکند.
اگر قرار است یک آدرس اینترنتی را که در حقیقت معرف وبسایت شما یا نمونهای از یک سایت رقیب شماست به ابزار معرفی کنید، باید از این ویژگی استفاده کنید. در این حالت گوگل، صفحهی معرفی شده را به عنوان یک الگوی مرجع در نظر گرفته و براساس کلمات کلیدی آن صفحه کلماتی را به شما پیشنهاد میکند.
۳. انتخاب گزینه Get Metrics and Forecasts for your keywords
با انتخاب این گزینه از میزان جستجوی کلمات کلیدی که در این لیست وارد کرده اید اطلاع حاصل میکنید. در این قسمت کلمات کلیدی جدیدی به شما پیشنهاد نمیشود، در عوض اطلاعاتی دربارهی فهرست کلمات کلیدی که معرفی کردهاید به شما ارائه میشود. این اطلاعات میزان نمایش و کلیک تخمینی هر یک از این کلمات توسط گوگل را هم شامل میشود.
۴. مرتب کردن و فیلتر نتایج
در این بخش جدولی دربارهی ویژگیهای استخراج شده برای کلمات کلیدی نشان داده میشوند. لازم است شما براساس پارامترهای دلخواه خود نتایج را مرتب و فیلتر کنید. میانگین جستجوی ماهانه، میزان رقابت، سهم تبلیغ شما از نمایش کل (مربوط به تبلیغات گوگلادز است)، حداقل و حداکثر نرح کلیک برای کسب رتبه نخست در این کلمه (مربوط به تبلیغات گوگلادز است.) از جمله فیلدهای این جدول بوده و وضعیت کلمات کلیدی از این نظر نشان داده میشوند.
در بالای این صفحه ۳ قسمت هم برای مکان، زبان و جستجوی متنی وجود دارند، براساس این شاخصها شما تعیین میکنید که مقادیر فیلدهای کلمات در چارچوب زبان و مکان خاصی یا صرفا با محدود شدنِ تبلیغ به کمپینهایی از نوع جستجوی متنی (در گوگلادز) در نظر گرفته شوند.
به عبارت دیگر با تعیین مکان، شما کشور یا کشورهایی که قصد مارکتینگ در آنها را دارید مشخص میکنید، با تعیین کردن زبان، وضعیت کلمه کلیدی در آن زبان خاص مورد ارزیابی قرار میگیرد و در بخش نوع تبلیغ، شما تعیین میکنید که وضعیت کلمهی کلیدی در تبلیغات متنی مدنظر قرار گیرد یا در تبلیغات بنری یا همان “Google Display Network”.
در تبلیغات بنری گوگل، سایتهایی که با این کمپانی همکاری کرده و از سرویس Google Adsense استفاده میکنند، بسته به زمینهی کاری خود، بنرهای تبلیغاتی مرتبط را نمایش میدهند.
نهایتا به توضیح بیشتر فیلترهای جدول نمایش نتایج میپردازیم:
۱. میانگین جستجوی ماهانه کلمهی کلیدی چقدر است؟
به باور بسیاری این فیلد و مقدار درج شده در آن مهمترین شاخصی است که برای تعیین وضعیت کلمهی کلیدی و تصمیمگیری دربارهی آن باید مورد توجه قرار بگیرد. میانگین جستجوی ماهانه مشخص میکند که به طور میانگین این کلمه چندبار توسط کاربران جستجو شده است و هرچه این عدد بیشتر باشد نشان از اهمیت و اولویت بیشتر آن کلمهکلیدی دارد.
۲.میزان رقابت در کلمهی کلیدی چقدر است؟
این فیلد میزان مورد توجه بودن این کلمه در بین کسبوکارهای یک رقیب را نشان میدهد، میزان رقابت بالا، متوسط یا پایین است و شما با استفاده از فیلترها میتوانید مشخص کنید که مثلا فقط کلمات کلیدی با رقابت پایین به شما نمایش داده شوند.
۳. سهم شما از نمایش تبلیغ چه میزان بوده است؟
با یادآوری این نکته که ابزار کیوردپلنر اصولا برای گوگلادز طراحی شده است، این پارامتر سهم شما از نمایش یک تبلیغ را نمایش میدهد. مثلا اگر سهم شما از نمایش یک تبلیغ ۲۰۰۰۰ و معادل ۲۰ درصد باشد، کل نمایشها برای آن کلمه ۱۰۰۰۰ خواهد بود، به این معنا که در ۸۰۰۰۰ نمایش این کلمه اثری از حضور شما دز تبلیغات نخواهد بود.
۴. حداقل و حداکثر آستانه قیمت برای هر کلیک چقدر است؟
با فیلتر کردن ننتایج براساس این مولفهها صرفا کلماتی برای گزارش در نظر گرفته میشوند که حداقل یا حداکثر قیمت هر کلکیکشان کمتر یا بیشتر از مقداری که شما مشخص میکنید. نباشد.